De toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor vrouwen in België: drempels en uitdagingen

In België hebben vrouwen meer last van chronische en psychische aandoeningen dan mannen. Lees in dit artikel meer over de gezondheidsuitdagingen voor vrouwen: van fysieke, economische en sociale drempels tot verschillen in behandeling op basis van gendervooroordelen.

De gezondheid van vrouwen in België

Chronische ziekten treffen vooral vrouwen

Chronische ziekten zijn langdurige ziekten (minstens 6 maanden volgens het Observatorium voor de chronische ziekten van het RIZIV). Ze hebben een grote impact op de levenskwaliteit van de betrokkenen. Het percentage chronisch zieken ligt beduidend hoger bij vrouwen (31,3%) dan bij mannen (27,2%)¹. De meest voorkomende chronische ziekten bij Belgische vrouwen zijn lumbago (lage rugpijn), artrose, allergieën, cervicalgie (nekpijn), verhoogde bloeddruk en verhoogde cholesterol. 

De geestelijke gezondheid van vrouwen in België

Geestelijke gezondheid is wereldwijd een thema dat de aandacht opeist en België vormt daarop geen uitzondering. Het ontstaan van geestesziekten wordt rechtstreeks beïnvloed door de omstandigheden waarin mensen geboren worden, opgroeien, leven, werken en ouder worden. Angst- en depressieve stoornissen behoren tot de meest voorkomende problemen. De impact van genderongelijkheid op de geestelijke gezondheid is aanzienlijk.

De impact van economische ongelijkheid

Angststoornissen, depressies en zelfmoordgedachten komen vaker voor bij mensen uit sociaaleconomisch zwakkere milieus dan bij mensen die het economisch beter hebben. En economische ongelijkheden zijn vaak gendergebonden: meer vrouwen werken deeltijds, ze zijn sterk vertegenwoordigd in laagbetaalde sectoren, ze komen moeilijker in managementfuncties terecht en ze worden over het algemeen minder betaald dan mannen in vergelijkbare functies. Er bestaat ook een pensioenkloof tussen mannen en vrouwen: het bruto maandelijks pensioen van vrouwen is lager dan dat van mannen.

De impact van sociale ongelijkheid

Er blijven maatschappelijke ongelijkheden bestaan, die de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen versterken. Vrouwen doen bijvoorbeeld nog steeds de meeste taken in het huishouden, wat een bron van stress en uitputting kan zijn.

Volgens gegevens van de Gezondheidsenquête 2018: Chronische ziekten en aandoeningen van Sciensano komen geestesziekten meer voor bij vrouwen (14,2% voor angst en 10,7% voor depressie) dan bij mannen (7,9% voor angst en 8% voor depressie). In dezelfde studie wordt erop gewezen dat de Wereldgezondheidsorganisatie psychische stoornissen als “een van de belangrijkste problemen voor de volksgezondheid in Europa” omschrijft. Ze zijn onder meer de tweede belangrijkste oorzaak van arbeidsongeschiktheid en de derde belangrijkste doodsoorzaak, na hart- en vaatziekten en kanker².

Sterftecijfers bij vrouwen in België

Sciensano wijst erop dat in België de belangrijkste doodsoorzaken bij vrouwen dementie, beroertes en hart- en vaatziekten zijn. De belangrijkste oorzaken van een vroegtijdige dood (voor de leeftijd van 75 jaar) bij vrouwen in België zijn borstkanker, longkanker en zelfmoord.

Drempels voor de toegang tot gezondheidszorg voor vrouwen

België is een ontwikkeld land met een sterk gezondheidssysteem. Toch kunnen bepaalde drempels de toegang tot gezondheidszorg belemmeren. De situatie kan aanzienlijk verschillen afhankelijk van verschillende factoren, zoals de sociaaleconomische status, de regio waar men woont en individuele omstandigheden.

Economische drempels:

• Directe en indirecte kosten: een medische afspraak kan al snel duur worden en is een noodzakelijke uitgave die niet altijd is opgenomen in het maandelijkse budget van een huishouden. Indirecte kosten zoals vervoer, kinderopvang of loonverlies tijdens medische afspraken kunnen ook ontmoedigend werken.
• Kosten voor geneesmiddelen: sommige essentiële geneesmiddelen worden niet volledig terugbetaald. De kosten kunnen een drempel vormen, vooral voor vrouwen met een laag inkomen.
• Beperkte ziektekostenverzekering: Sommige vrouwen, vooral vrouwen in precaire situaties, hebben mogelijk geen toereikende ziektekostenverzekering, waardoor hun toegang tot gezondheidszorg beperkt is. Kiezen voor een verzekering ambulante zorgen en/of hospitalisatieverzekering kan een oplossing bieden in het geval van een gezondheidsprobleem. Een ziekenfonds kan ook al een deel van de kosten voor gezondheidszorg dekken.

Fysieke drempels

• Nabijheid van gespecialiseerde gezondheidsdiensten: voor een vrouw die in een afgelegen plattelandsgebied woont, waar het enige ziekenhuis op meer dan een uur rijden ligt, is het moeilijk om gespecialiseerde gezondheidsdiensten in de buurt te vinden. Het is bijvoorbeeld aanbevolen voor een vrouw om ten minste één controle per jaar te hebben bij een gynaecoloog. Tijdens de zwangerschap zijn dergelijke bezoeken veel frequenter. De nabijheid van een gespecialiseerde dienst kan dan ook doorslaggevend zijn om deze aanbevelingen op te volgen.
• Lange wachttijden: de wachttijden voor medische afspraken kunnen erg lang zijn. Dat kan vrouwen ontmoedigen om een arts te raadplegen, vooral als ze ook nog familiale of professionele verantwoordelijkheden hebben. Vrouwen krijgen vaker zorgtaken toegewezen. De indirecte kosten voor kinderopvang of loonverlies kan veel vrouwen afschrikken.
• Gebrek aan toegankelijkheid voor mensen met een handicap: als vrouw met een handicap is de toegankelijkheid van gezondheidsvoorzieningen vaak een probleem. De voorzieningen zijn namelijk niet altijd aangepast aan specifieke behoeften. Dat geldt natuurlijk ook voor mannen.

Sociale drempels:

• Stigmatisering: het stigma dat verbonden is aan bepaalde gezondheidsproblemen, zoals geestelijke gezondheidsproblemen, kan vrouwen afschrikken om hulp te zoeken.
• Culturele drempels: culturele normen kunnen de gezondheidskeuzes van vrouwen beïnvloeden. Voor sommige gemeenschappen is de toegang tot reproductieve gezondheidszorg bijvoorbeeld minder vanzelfsprekend vanwege culturele overtuigingen.
• Gebrek aan informatie: een gebrek aan informatie over specifieke gezondheidsproblemen kan tot uitstel leiden tijdens de zoektocht naar hulp. Sommige vrouwen zijn niet op de hoogte van de beschikbare diensten of minimaliseren de ernst van een symptoom.

Ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in de Belgische gezondheidszorg

Naast de fysieke, economische en sociale drempels bestaat er ook een ongelijke behandeling van mannen en vrouwen die gebaseerd is op vooroordelen. Sandrine Detandt, professor in de psychologie, psychopathologie en seksualiteit aan de ULB (Université Libre de Bruxelles), wijst erop dat “studies hebben aangetoond dat vrouwen voor dezelfde aandoening minder pijnstillers krijgen in spoedgevallen dan mannen. Of ze krijgen ze later of helemaal niet. Er is hier een gendervooroordeel aan het werk, dat stelt dat vrouwen gevoeliger zouden zijn voor pijn en dat meer zouden uiten, waardoor hun klachten minder ernstig en minder objectief zouden zijn.”3

Perspectieven voor de toekomst: naar een rechtvaardige gezondheidszorg voor vrouwen

Een onderzoek naar de Belgische gezondheidszorg voor vrouwen onthult een complex landschap, gekenmerkt door meerdere uitdagingen: van chronische ziekten over sociaaleconomische ongelijkheden tot drempels bij de toegankelijkheid van de zorg. Vrouwen worden nog steeds geconfronteerd met aanzienlijke hindernissen. De gegevens benadrukken de nood aan initiatieven voor een laagdrempelige toegang tot de gezondheidszorg. Een inclusiever gezondheidssysteem is noodzakelijk, zodat elke vrouw toegang heeft tot de zorg die ze nodig heeft om een gezond en bevredigend leven te leiden.

Toepassingen van digitale geneeskunde zijn in opkomst in België. Ze bieden de mogelijkheid om regelmatiger en tegen lagere kosten medische controle op afstand uit te voeren en vereenvoudigen de toegang tot gezondheidszorg. Lees ons artikel Gezondheidsapps en digitale geneeskunde.

Bronnen:
¹ Sciensano. Niet-Overdraagbare Aandoeningen: Algemeen overzicht, Health Status Report, 22 december 2019, Brussel, België,

² Gisle L, Drieskens S, Demarest S, Van der Heyden J. Geestelijke gezondheid: gezondheidsenquête 2018. Brussel, België : Sciensano; Rapportnummer: D/2020/14.440/4,

³ Le spécialiste, Les femmes et minorités sexuelles souffrent d'inégalités également dans la santé (Vrouwen en seksuele minderheden kampen ook met ongelijkheden op het vlak van gezondheid), 8 maart 2022.