Op 14 oktober 2018 verkiezen we opnieuw een heleboel nieuwe burgemeesters en schepenen voor de 589 gemeenten van ons land. Hoe zit het met hun persoonlijke strafrechtelijke aansprakelijkheid als mandataris sinds de recente wetgeving? We bekijken deze kwestie van naderbij.
Einde van de strafrechtelijke immuniteit voor de gemeenten.
Tot dusver waren alleen de publieke mandatarissen (burgemeester, schepenen, OCMW-voorzitter) in strafrechtelijk opzicht aansprakelijk voor de door hun gemeente begane inbreuken. De gemeente genoot inderdaad een strafrechtelijke immuniteit, gezien haar vooral politieke opdracht met betrekking op de uitvoering van algemene taken. Sinds de nieuwe wet van 11 juli, die op 30 juli 2018 van kracht is geworden, kan ze zich hierop echter niet langer beroepen.
Wat van toepassing is voor de gemeente, geldt ook voor andere publiekrechtelijke rechtspersonen: OCMW, politiezones, hulpverleningszones, provincies, regio’s, …
Maar verandert dit de situatie voor mandatarissen ?
Zeker, in die zin dat een burgemeester of een schepen niet langer vervolgd zal worden omwille van zijn functie bij gebrek aan strafrechtelijke aansprakelijkheid van de gemeente. Bijvoorbeeld, als gevolg van een verkeersongeval door gebrek aan verlichting in de gemeente.
Deze verandering in de wetgeving vermindert geenszins de strafrechtelijke aansprakelijkheid van een burgemeester of schepen die altijd aanleiding kan geven tot een boete of een gevangenisstraf, terwijl een fout van de gemeente hooguit bestraft zal worden met een eenvoudige schuldverklaring.
Niemand is dus gevrijwaard van het maken van een fout met zware gevolgen, zelfs wanneer hij of zij te goeder trouw handelt.
Strafrechtelijke aansprakelijkheid van gemeentemandatarissen
Er zijn talrijke situaties waarin de strafrechtelijke aansprakelijkheid van publieke mandatarissen kan worden ingeroepen: beheersfouten, verkeerde aangifte, slechte financiële communicatie, onvrijwillige slagen en verwondingen (bv. bij een verkeersongeval), omkoping, maar eveneens in het kader van wetgevingen die strafmaatregelen voorzien, waaronder de wetgeving met betrekking tot de bescherming van het privéleven, de milieuwetgeving, de arbeidswetgeving of de wetgeving inzake overheidsopdrachten. De laatste jaren zijn meer en meer taken van de federale en provinciale overheid naar het lokale niveau overgedragen, waardoor de lokale administratie niet enkel geconfronteerd wordt met toegenomen verplichtingen maar ook met meer reglementeringen. Zoveel bijkomende risico’s inzake de persoonlijke strafrechtelijke aansprakelijkheid van haar mandatarissen, van haar hoofd en van de entiteiten waarvoor hij verantwoordelijk is.
Niemand is dus gevrijwaard van het maken van een fout met zware gevolgen, zelfs wanneer hij of zij te goeder trouw handelt.
Case study's en hun gevolgen
Concrete voorbeelden zeggen meer dan woorden.
Eerste voorbeeld:
een schepen die bevoegd is voor de infrastructuur van de gemeente. Talrijke gebouwen hebben nood aan zware renovatiewerken. Gelet op de financiële toestand van de gemeente, moeten er moeilijke keuzes worden gemaakt. Helaas stort een gemeentelijk gebouw dat niet als prioritair was aangegeven in de planning van de werken, gedeeltelijk in en een persoon raakt gewond.
In dat geval kan het openbaar ministerie er geen genoegen mee nemen om de gemeente te dagvaarden, maar zich persoonlijk tot de schepen wenden in het kader van een strafrechtelijke procedure voor onvrijwillige slagen en verwondingen.
Tweede voorbeeld:
de bescherming van de gemeente tegen cybercriminaliteit is niet meer up-to-date en de politieke beslissingen evenals de lancering van de openbare aanbesteding hebben op zich laten wachten. De gemeente is in deze tussentijd het slachtoffer van een cyberaanval die tot het verlies van gevoelige gegevens en aanzienlijke kosten heeft geleid. De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de verantwoordelijke mandataris zou ook hier kunnen worden ingeroepen op grond van de wet van 30 juli 2018 tot uitvoering van de GDPR.
De gevolgen van de aansprakelijkheid van de beslissingsnemers in naam van hun gemeente of stad, kunnen jammer genoeg ook financieel zwaar zijn. En voor de mandataris kan dit zelf zijn eigen goederen in gevaar brengen.
Als het beroep op een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid van gemeentelijke mandatarissen het toepassen van de strafrechtelijke aansprakelijkheid niet kan vermijden, kan het wel de impact beperken van de eventuele financiële gevolgen voor de mandatarissen van de gemeente. De verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid zal de schade aan derden vergoeden, terwijl de verzekering Rechtsbijstand, zijnde een verplichte dekking van deze verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid, de verdediging op strafrechtelijk gebied zal opnemen. Goed om te weten.